شب‌های شهر مشهد مدت‌هاست خاموشی ندارد. روشن است به هوای حضور مردم و تفریحات شبانه‌شان. زائران شاید حق دارند که به خاطر زمان اندک، تمام ساعات شب و روز را در شهر بگردند، اما مشهدی ها بدون تصویب لایحه و قانون، به تدریج از خانه ها بیرون آمدند و تا دیروقت رهگذر خیابان ها شدند. از آن سو بازار هم با آنان همراهی کرد و این گونه شد که بخش زیادی از اصناف تا مشتری داشته باشند، کرکره مغازه را پایین نمی‌کشند. شاید تابستان و گرمای سوزنده روز و خنکای شب را بهانه کنیم برای بیرون آمدن از خانه، اما این قصه سر دراز دارد و به امروز و دیروز برنمی گردد. شکل تفریحات و نگاه خانواده ها به آن تغییر کرده است.
به گزارش صدای مشهد، مجید فولادیان، دکترای جامعه شناسی و عضو هیئت علمی گروه علوم اجتماعی دانشگاه فردوسی مشهد از نگاه جامعه‌شناختی به موضوع می‌نگرد.
وی قبل از هر توضیحی یادآوری می کند که «نمی توانیم از لفظ خوب و بد برای تحولات اجتماعی استفاده کنیم و فقط می توانیم تحولات را بررسی کرده و با تبیین آن برای آینده پیش بینی کنیم.» او معتقد است: «اگر به تاریخچه ایران قدیم برگردید، جامعه ای را می بینید که قسمت زیادی؛ یعنی حدود ۷۰درصد عشایری یا روستایی است و بخش باقی مانده را شهری ها تشکیل می دهند، آن هم شهرنشین سنتی که از لحظه غروب آفتاب کار و زندگی را تعطیل می کردند و می خوابیدند تا طلوع روز بعد.»به گفته او ساختار اجتماعی و اقتصادی جامعه، سبک زندگی ها را تحت تأثیر قرار داده و آن را شکل می داد. اما هرچه به دوران جدیدتر و امروزی تر نزدیک می شویم، فضا مدرن تر و امکانات بیشتر می شود، دسترسی به برق آسان و جامعه از فرم روستایی به شهری تبدیل می شود.
مردم سبک زندگی خود را تغییر دادند
این جامعه شناس تغییر در جامعه را نه به سال های اخیر بلکه به چند دهه پیش مربوط می داند؛ «پس از پیروزی انقلاب توازن جامعه شهری و روستایی تغییر کرد. حالا ۳۰درصد روستایی مانده اند و ۷۰درصد شهری اند. درعین حال بیشترین تغییرات تکنولوژی که در سی سال گذشته رخ داد هم به این سبک زندگی دامن زد. از امکانات فراوان اقتصادی و اجتماعی بگیرید تا رفتارهایی که به شکل غیرمستقیم و آهسته زندگی شبانه را ترویج می کرد. اصلا اولین عامل ترویج این نوع زیست، تلویزیون یا همان صداوسیما بود. همان زمان که بهترین و پرمخاطب ترین برنامه هایش را در ساعات پایانی شب پخش می کرد. پس از آن ماهواره و دیگر موارد هم اضافه شدند. همه این ها نشان می دهد که یک اتفاق جدی افتاده است اما یک شبه نبوده. مردم ما به تدریج از زیست روزانه به سمت زندگی شبانه تغییر جهت دادند.»
تعریف او از زیست شبانه ساده است، یعنی همین که آدم ها از ساعتی به بعد که قبلا مرسوم به ساعت خواب و استراحت بوده و شب تعریف می شده است، شروع می کنند به بیرون رفتن از خانه، دورهمی و تفریح.
فولادیان درباره همه گیری این نوع شیوه زندگی می گوید: حالا دیگر تلویزیون آن مرجعیت گذشته را ندارد اما مردم سبک زندگی خود را تعیین کرده و تغییر داده اند. حالا روزها بیشتر می خوابند تا کم خوابی شب ها را جبران کنند و برای شب هایشان برنامه اوقات فراغت می چینند.
او شیوه وقت گذرانی را هم دسته بندی می کند؛ «شاید تصور کنیم این شب بیداری فقط رستوران گردی است اما این رستوران رفتن هم ماجراهای خودش را دارد. یک دوره ای خیلی پررونق بود، اما حالا ضعیف شده، یعنی کیفیتش پایین آمده است. بخش زیادی از مردم توان اقتصادی خوردن غذای رستوران را ندارند و فقط برای خوردن چای از خانه خارج می شوند. برای همین می بینید که رستوران هایی که تخت اجاره می دهند یا کافه های چای و قلیان پررونق ترند.»
این جامعه شناس نمونه دیگرش را هم به عنوان شاهد می آورد: «برای اطمینان بیشتر اگر سری به پیج های اینستاگرامی فودبلاگرهای مشهدی بزنید، می بینید که در چندماه گذشته رفته اند سراغ غذاهای ارزان؛ با ۷۰هزار تومان سه لیوان آب میوه بنوشید یا یک سینی غذای چهارنفره ۲۵۰هزارتومان. آن ها نبض بازار را در دست دارند و این رفتارها نشان دهنده این است که مردم به جای غذای لاکچری به دنبال غذای اقتصادی هستند.»
راه حلی برای تخلیه فشارهای روانی خانواده
او یکی از علت های این زیست شبانه را کم کاری در حوزه اوقات فراغت می داند: «ما هیچ گونه برنامه ریزی جدی در اوقات فراغتی که مردم انتخاب کرده باشند، نداریم. تنها تصور از اوقات فراغت پارک ها هستند، درحالی که مردم طبقات مختلف، نیازهای متعددی دارند. اکنون تنها انتخاب مردم نشستن روی تخت های رستوران است، چون جایگزینی ندارند. به تدریج زیست شبانه از درون مردم ایجاد شد و ما هم هیچ ایده ای برای آن نداشتیم. این قاعده البته مخصوص به ایران نیست و همه جای دنیا ایجاد شده است اما از شهری به شهر دیگر متفاوت است. مثلا در اروپا هم این شیوه زندگی، قاعده شهرهای بزرگ را شکل داده است.»
عضو هیئت علمی دانشگاه فردوسی مشهد از رواج ناگزیر سبک زیست شبانه ای می گوید که از سویی اهرمی برای کاهش فشارهای روانی خانواده است: «سبکی در حال شکل گرفتن است. این تحول در جامعه دارد اتفاق می افتد چون ما هیچ سبک زندگی دیگری را که جذاب باشد، ارائه نداده ایم و مردم هرآنچه دوست دارند، دنبال می کنند. آدم هایی که نصف روز را کار می کنند دوست دارند نیمه دیگر را از خانه خارج شوند، این کار بیشتر شبیه نوعی تخلیه هیجانی است آن هم به دلیل افزایش فشارهای روانی که این روزها از هرسو به خانواده وارد می شود.»
گزارش: تکتم جاوید
