رشد انفجارگونه و بیش از اندازه پروژه های بزرگ مقیاس ساختمانهای تجاری شامل شاپینگ‌سنترها و مال ها در کلانشهرها طی سالهای اخیر آنهم بدون مطالعات فرهنگی لازم، واقعیتی غیرقابل انکار و ملموس برای شهروندان است که کمتر به تبعات و پیامدهای ناشی از آن پرداخته شده است.
علاقه و انگیزه پنهان شهرداری‌ها به جهت سود ناشی از فروش مجوز املاک تجاری در کنار ارزش افزوده سرمایه گذاری در این بخش بنحویکه براساس آمارها، قیمت یک مترمربع مغازه در یک محله بطور میانگین حدود ده برابر یک مترمربع آپارتمان در همان‌جا است، سبب شده که اکنون در این بخش ظرفیتی که باید در ظرف بیست سال آینده استفاده می کردیم بهره برداری شده است!
در حالی که این نمادهای شکست خورده غربی، نه تنها مشکلی از شهر حل نکرده اند، بلکه مشکلات بسیاری نیز به آن افزوده‌اند و نه‌فقط از نظر اقتصادی و تأثیرشان بر سیمای شهر که از نظر فرهنگی اجتماعی هم بر سبک زندگی، مد، سلیقه، ذائقه و عادات روزمره ساکنان شهرها تأثیر گذاشته اند تا آنجا که همین امروز براساس نتایج پژوهش های علمی رفتن به مرکز خرید، اولویت سوم فراغتی مردم بعد از رفتن به گردش در پارک و دیدار خانواده و اقوام نزدیک است.
البته اصل پیامدهایی که بر سر شهر می‌آورند یکی دو دهه دیگر در جامعه ایرانی، مشخص می‌شود و ظهور و بروز پیدا می کند که فعلاً از محدودیتهای موجود در توسعه فضایی، تورم قیمت زمین و املاک، تغییر بافت شهری، تحول در الگوهای سکونت حوالی، مصرفی شدن بیش از پیش جامعه و ازدیاد تقاضا برای کالاهای تجملی و غیر ضروری، تضعیف نظام خرده فروشی، نابرابری فضایی میان طبقات پایین و متوسط و اعیانی‌سازی شهر از طریق توسعۀ فضاهای لوکس تجاری و حضور برندهای خارجی و … تنها می توان به عنوان علائم اولیه آن نام برد.
بله، از آنجایی که فضاهای شهری تجلی اندیشه و دیدگاههای بشری است لذا گفتمانهای مختلف نمودهای مختلفی در فضاهای شهری خواهد داشت. گفتمانهایی مانند مدرنیزم و پست مدرنیزم طی چند دهه است که در ادبیات شهری مورد توجه قرار گرفته است.
از زمان ورود مدرنیزم به ایران و پذیرش حیات مدرن، عناصر شهری در قالب فضاهای مختلف پذیرای تحولات خاص خود شد. فضای شهری در دوره های قبل از مدرنیزم دارای عناصر ثابتی مانند ارگ، برج و بارو، حصار و دروازه ها، بازار و … بوده است که ساختار و استخوان بندی شهرها را تشکیل می داد.
از میان این فضاها، فضاهای عمومی به عنوان ویترین حاکمیت این اندیشه ها از اهمیت بالایی برخوردار بودند که تغییرات و تحولات امروز در آنها منبعث و متأثر از غلبه گفتمانهای بیگانه در ادبیات شهری کشورما است.
به قلم: سهراب صمدی حکاک | فعال مدیریت شهری
